Idretten er viktig for mange ungdommar. Her kan dei oppleve meistring, glede og sosial tilhøyrsel. 

Men idretten har også nokon mørkare sider. 

Om lag éin av ti ungdommar som er aktive i idrett, oppgir at dei har vore utsette for seksuell trakassering eller overgrep i løpet av det siste året.

– For å førebygge slike hendingar må vi skjønne meir av kva det er som eigentleg skjer, seier Kari Stefansen. Ho er tilknytt Voldsprogrammet ved NOVA på OsloMet der forskarar studerer vald og overgrep på ulike arenaer.

Ikkje berre eit problem med «farlege» trenarar

Når vi høyrer om seksuelle overgrep i idretten, går tankane ofte til grove saker der vaksne trenarar utnyttar unge utøvarar. Medieoppslag som Trenar tiltalt for seksuelle overgrep mot unge jenter gir inntrykk av at dette er hovudproblemet.

Slike overgrep skjer og er alvorlege. Men forskinga frå OsloMet og Noregs idrettshøgskole teiknar eit meir komplekst bilde.

– Mange av krenkingane handlar ikkje om trenarar som misbruker tillita si. Ofte er det jamaldrande som står bak, seier Stefansen.

Saman med Gerd Marie Solstad (OsloMet) og Åse Strandbu (Noregs idrettshøgskule) har ho nyleg publisert ein kronikk om dette temaet (forebygging.no).

Uønskte kommentarar og fysiske krenkingar

Data frå studien viser at om lag éin av ti ungdommar i idretten har opplevd seksuell trakassering eller overgrep i løpet av det siste året.

Dei vanlegaste formene er uønskte kommentarar om kropp og seksualitet (ni prosent) og uønskt fysisk berøring (tre prosent). Jenter er særleg utsette for kommentarar, mens både gutar og jenter kan oppleve uønskt berøring.

– Krenkingane kan innebere nedsettande kommentarar om kropp og seksualitet eller handfaring på ubehagelege måtar under trening, i kampsituasjonar og i garderoben, seier Stefansen.

Eksempel kan vere tilrop som «hore» og «homo» eller fysisk kontakt som å bli tatt i skrittet under ein fotballkamp.

Episodane skjer ofte i situasjonar kor mange er til stades, som under kampar eller trening.

– Felles for desse typane av seksuelle krenkingar er at ungdommane ikkje får vere i fred, men blir utsett for seksualiserande blikk, kommentarar og handlingar frå andre, utdjupar Stefansen.

Ein kultur for tøffheit og tausheit

Ei utfordring er at slike krenkingar kan bli normaliserte i idretten. Spelarar og trenarar kan tolke dei som ein del av den tøffe konkurransekulturen. 

Ungdom kan oppleve at dei må «tole litt røft spel», og det manglar ofte reaksjonar frå vaksne når grensene blir kryssa.

– Om ingen grip inn, kan ungdom tru at dette er akseptabelt. Det skaper ein tillatande kultur der krenkingar blir bagatelliserte, seier Stefansen.

Tilskodarar og treningssituasjonar

Krenkingar frå tilskodarar er også eit problem. Jenter beskriv at dei får uønskt merksemd frå tribunen. Til dømes kommentarar om utsjånad eller seksualiserte «kompliment». 

På treningssenter blir det rapportert om liknande opplevingar, spesielt frå vaksne menn.

Det krenkande i begge situasjonar handlar om å få uønskt seksuell merksemd i ein ikkje-seksuell situasjon. På den måten blir ein forstyrra i det som ein eigentleg held på med – ein kamp eller eit treningsopplegg.

Det kan ha alvorlege konsekvensar: 

– Sjølv milde krenkingar kan bidra til at jenter kjenner seg utrygge og trekker seg frå idretten, forklarer forskaren.

Sjølv om overgrep frå trenarar er mindre vanlege enn krenkingar frå jamaldrande, skjer det også grensekryssande handlingar frå vaksne. Dette kan vere kommentarar om vekt eller kropp, eller fysiske handlingar som å klapse ein spelar på rumpa for å motivere.

Ungdom kan oppleve slike handlingar som ubehageleg sjølv om trenaren ikkje meinte det sånn. Stefansen understrekar at trenarar må bli meir klar over kva signal dei sender.

Førebygging: Kva kan vi gjere?

For å skape tryggare miljø i idretten er det behov for ei breiare førebygging. 

Tiltak som politiattestar og kanalar for varsling er viktige, men ikkje nok. Ein må også fokusere på kulturen blant utøvarane sjølv. Trenarar må lære å handtere også dei små krenkingane.

– Førebygging må handle om meir enn berre å unngå overgrep frå vaksne. Det må også handle om å stoppe uønskt åtferd mellom jamaldrande og frå tilskodarar. Trenarar og andre vaksne i idretten har eit stort ansvar for å skape eit inkluderande og trygt miljø, seier Stefansen.

Forskarane bak studien håpar funna kan bidra til auka bevisstheit om seksuelle krenkingar i ungdomsidretten. Idretten skal vere ein arena for glede, meistring og fellesskap – ikkje frykt og utryggleik.

– For idrettsungdom er det avgjerande at vaksne tar ansvar og grip inn når grensene blir overskridne. Slik kan vi sikre at alle får høve til å delta på ein trygg måte, seier Stefansen.

Referansar:

Gerd Marie Solstad og Kari Stefansen. Sexual Violations in Youth Sport: Gendered Mechanisms of Alienation? (Sammendrag). Child abuse in sport: Sociological perspectives. Emerald, 2025. 

Åse Strandbu mfl.: Seksuell trakassering og andre krenkelser i ungdomsidretten: Forekomst og mønstre i utsatthet. Nordisk tidsskrift for ungdomsforskning, 2023.  doi.org/10.18261/ntu.4.1.2

Artikkelen er produsert og finansiert av OsloMet – storbyuniversitetet

OsloMet – storbyuniversitetet er én av over 80 eiere av forskning.no. Deres kommunikasjonsansatte leverer innhold til forskning.no. Vi merker dette innholdet for å tydelig skille formidling fra uavhengig redaksjonelt stoff.
Her kan du lese mer om ordningen.

Les også disse sakene fra OsloMet:

• 

  – Jeg ser ingen lykkelig barndom for mitt barn om vi drar tilbake til Ukraina

• 

  – Når du har gitt mykje til ein arbeidsplass, gjer det vondt å bli vifta vekk fordi du er eldre

• 

  Gode naboer, nærbutikk, skole og kafé. Hva mer trenger du for å ha et godt nærmiljø?

• 

  Private kunstsamlere i Norge: – De får status av at verkene stilles ut på offentlige museer

• 

  Disse eldre har økt risiko for å dø tidlig

• 

  – Dagens 6-åringer vil oppleve dobbelt så mange skogbranner og tre ganger flere flommer i elver som dagens 55-åringer

Les flere saker laget av OsloMet

forskning.no vil gjerne høre fra deg!
Har du en tilbakemelding, spørsmål, ros eller kritikk? TA KONTAKT HER