– Eg vart litt overraska over at dei ikkje trekkjer inn i skogen, men heller vel å lage bol i hagar og nær husa til folk. Men når dei skal i vinterdvale, finn dei seg helst ein bolplass under ei stor trerot i skogen. 

Det seier zoolog Beate Strøm Johansen ved Universitetet i Agder (UiA).

Dei siste åra har bestanden minka. I 2021 vart piggsvin raudlista. Piggsvin er ein truga dyreart i Noreg og fleire andre europeiske land. 

I ein ny studie har Johansen og forskingsgruppa hennar følgt livet til ein gjeng urbane piggsvin i Kristiansand. 

– Vi har følgt ni piggsvin, men dei er jo ikkje ein gjeng. Dei lever ikkje i flokk. Piggsvin er som dei fleste andre pattedyr. Dei lever einslege og har sin eigen heimplass der dei overnattar.

Einsleg vandrar

– Svært få pattedyr er flokkdyr. Vi trur dei lever i flokk fordi løver og ulvar får så stor merksemd på tv, seier zoologen.

Ho minner om mårdyr-artane. Dei er einslege dyr, eller solitære som forskarane seier.

– Det vanlege er at pattedyr vandrar omkring åleine. Einslege dyr møtest berre når dei parar seg og når ungane vert fostra opp. For ho-piggsvinet dreiar det seg om fire til seks intense veker med ungar, seier Johansen.

Feltarbeid i bystrok

Den nye studien er basert på feltarbeid dag og natt. Nattarbeidet vart utført av bachelorstudentar ved Universitetet i Agder (UiA). Men også på dagtid var studentane omkring for å peile seg fram til piggsvin som låg og sov. 

I perioden august-november – rett før dvalen – følgde dei med på liva til ni piggsvin omkring universitetet i Kristiansand. Det ligg i eit område med bustader i nærleiken. Det ligg også tett ved skogen og det populære friområdet Jegersberg. 

Det vart montert radiosendarar på dyra. Seks av dei heldt såpass lenge på sendaren at dei vart med i studien.

Vaknar om kvelden

Piggsvin er nattdyr. Om kvelden livnar dei til. I ellevetida stavrar dei seg av stad. Da skal dei ut og finne mat.

Piggsvin er ikkje så nøye på menyen sett med auga våre. Meitemark og tusenbein gnafsar dei i seg. Det er vanleg mat.

Biller, sniglar og larvar er gnafs-gnag-gnav det også.

Egg og bær, nam-nam. Døde fuglar, pattedyr, amfibium og krypdyr – nam.

Ein skulle tru dei toler alt mogleg. Men det gjer dei ikkje. Zoologen åtvarar:

– Dei drikk mjølk viss dei kjem over det, men det vert grøn og slimete diaré av det, og dei vert skikkeleg dårlege.

Ikkje gi dei mjølk

– Ikkje set ut mjølk til piggsvina. Set heller ut ei skål med vatn, seier forskaren.

Ho minner om at både piggsvin, grevling, ekorn, fugl og alle andre dyr set pris på vatn i ei skål. Ein sommar kan vere tørr og solrik. Det kan gå to–tre månader utan regn.

– Da vert det tynt med mat for mange. Meitemakkar og sniglar går ned i bakken og kapslar seg inn. Dei kjem ikkje opp ein gong. Da kan det vere bra å setje ut vatn til dyra og kanskje legge ut tørrfôr til katt eller hund. Det liker både grevling og piggsvin.

Dei går heim utpå morgonsida

Ikkje før i tretida om natta har dei fått nok dei fleste piggsvina. Nokon av dei held likevel ut til i fem-sekstida på morgonkvisten. Da må dei heim og sove. 

Piggsvina frå Kristiansand og den nye studien var som regel heime og i seng klokka fem.

Det hender at utelivet handlar om meir enn mat. Det hender piggsvina er ute etter ein partnar viss det er tida for slikt. 

– Dei parar seg om våren og kan få opptil elleve ungar, men det vanlege er fire–fem, seier Johansen.

Overtrøytt piggsvin-mor

Om du treffer eit piggsvin som er ute om dagen, er det sikkert ei nokså overtrøytt piggsvin-mor du har møtt. Ho er på leiting etter mat. Ho vert skrubbsvolten fordi ho ammar ungane.

Etter rundt fire veker byrjar ungane å fotfølgje mora på leit etter mat utanfor bolet. No går det raskt. Ei til to veker til, så kjenner ungane at dei kan klare seg sjølv. Da vandrar dei av garde på eiga hand.

Dei forlét mora og finn seg sin eigen stad. Ein av dei finn ein plass under terrassen i nabohuset. Ein annan går til vedstabelen bortmed garasjen til den andre naboen. Der byggjer dei sine eigne bol.

Dei bur fleire stader

Piggsvin har tre typar bustader eller bol som det heiter. 

Dei har enkle sommarbol der dei bur for seg sjølv. Dei har meir solide hekkebol der ungane veks opp med mora. Og om vinteren har dei solide dvalebol, der dei søv seg gjennom vinteren heilt åleine. 

I bolet kan dei kvile og sove. Dei kan gøyme seg og hente seg inn. Til natta kjem.

Dei har gjerne fleire bol på same tid også. Det vanlege er rundt ti bol. Dei vel sannsynlegvis det eine framfor det andre berre fordi dei er på dei kantane.

Når søvnen melder seg, er det kjekt å ha eit krypinn her og der. Dei kan òg trenge å søkje ly i full fart, forklarer zoologen.

28 bol til seks piggsvin

Dei seks piggsvina frå området rundt universitetet i Kristiansand hadde til saman 28 bol.

16 av bola var under eller inne i ein bygning som garasje, veranda eller terrasse.

12 bol var i hagar og andre område med hekk, busk og skog. Oftast var bola laga av gras og lauv.

– Hagane til folk byr gjerne på ulik vegetasjon med plen, blomster, hekkar og litt gras og stein under terrassane. Det er eit leveområde som passar for piggsvinet. Her kan det både leite etter mat og gøyme seg i bolet sitt viss det vert truga, seier Johansen.

I 18 av dei 28 bola budde hannar. I ti budde det hoer. Kvart enkelt piggsvin bytte bol frå null til 14 gonger da studentane overvaka dei. Tre hoer bytte 15 gonger. Fire hannar bytte 21. Til saman bytte dei 6 piggsvina bol heile 36 gonger.

Men ingen av dei brukte bolet til eit anna piggsvin.

Dei er fulle av parasittar

Dei deler helst ikkje på bola. Piggsvina er fulle av parasittar og alt slags kryp. Forskarane trur det er grunnen til at dei ikkje deler bol.

– Dei er vandrande økosystem desse piggsvina. Dei ville nok gjerne ha vore utan parasittane. Piggsvina kan òg ha ringorm, ein sopp som kan smitte folk viss dei handterer piggsvin utan hanskar. Dei kan hoste og nyse mykje, og da har dei antakeleg lungeorm, seier Johansen.

Piggsvin er også mat

Det finst dei som kan tenkje seg å ete opp eit piggsvin. Det er dumt for piggsvinet. Like dumt er det at piggsvinet ikkje er så himla rask til beins. Det er langsamt også når det set fart.

Viss rev eller katt trugar, rullar dei seg saman og set piggane ut. Da kan det gå som i desse historiene, basert på faktiske hendingar, ifølgje forskaren:

Grevlingen kjem tassande bortover plenen. Piggsvinet skulle ha sprunge for livet, men vert ståande. Det rullar seg saman til ein ball og set piggane ut.

Grevlingen kunne ikkje brydd seg mindre. Han har sitt eige triks og snurrar rundt pigg-ballen. Grevlingen tek tak i sprekken på magesida og dreg piggsvinet fram. Snipp, snapp, snute. Piggsvinet er ute.

Reven arbeider meir tolmodig. Han legg seg eit stykke unna piggsvinet og ventar. Han ventar til piggsvinet kjenner seg trygg. Da kjem snuten til det vesle dyret litt fram mellom piggane. Auga gløttar fram. Da er han der, reven. Og så er ikkje piggsvinet meir.

Piggsvin går i dvale

– Frå gammalt av trudde vi at bjørnen gjekk i dvale heile vinteren. Men det gjer han ikkje. Det er berre små dyr som går i dvale, som piggsvin og flaggermus, seier forskaren.

Bjørnen og grevlingen søv gjerne om vinteren, men det er ein lett søvn og ingen dvale. Dei har litt for store kroppar til å setje ned kroppstemperaturen så mykje at dei kjem i dvale, forklarer zoologen.

– Piggsvina går derimot i dvale, og det er best for dei om dei kan liggje under snøen. Problemet er berrfrost, seier ho.

Piggsvina søv seg gjennom heile vinteren, men dei vaknar omtrent kvar ellevte dag, ofte berre for å slå fast at bolet er intakt og våren enno ikkje er komen.

– Ein teori gå ut på at dei må vakne for å kunne gå inn djup REM-søvn når dei går inn i ein ny dvaleperiode, seier Johansen.

Føretrekkjer store tre og robuste vinterbol

Omkring september byrjar piggsvina å tenkje på vinteren ser det ut til. 

Dei bur seg på å gå i dvale. Da skal dei ha eit meir permanent bol. Dei treng nemleg eit bol som kan stå imot vinteren. 

Eit viktig funn i studien er at piggsvina føretrekkjer å bu under store tre, ved røtene til eit furutre eller lauvtre. 

– Dei ville ha villnis rundt soveplassen under trerota. Da kunne dei dra inn mose og lauvblad og lange grasstrå til å lage seg eit bol med, og til å tette dei igjen opninga på bolet. Da kan ingen ville dyr kome og dra dei ut. Dei vil ha bolet litt tett også, for å verne mot kulda, seier Johansen. 

Referanse:

Lars Mørch Korslund, Beate Strøm Johansen mfl.: Home Range, Movement, and Nest Use of Hedgehogs (Erinaceus europaeus) in an Urban Environment Prior to Hibernation. Animals, 2024. Doi.org/10.3390/ani14010130

Artikkelen er produsert og finansiert av Universitetet i Agder

Universitetet i Agder er én av over 80 eiere av forskning.no. Deres kommunikasjonsansatte leverer innhold til forskning.no. Vi merker dette innholdet for å tydelig skille formidling fra uavhengig redaksjonelt stoff.
Her kan du lese mer om ordningen.

Les også disse artiklene fra Universitetet i Agder:

• 

  Betre kondisjon gav betre forståing av språk hos mange eldre

• 

  – Ikke bli besatt av målinger når du trener

• 

  – Kunstig intelligens vil overta journalistikken innen fem år

• 

  I urolige tider er mange bekymret for fremtiden. Hva skal vi gjøre?

• 

  Turistar er førebudde på ferie, ikkje katastrofar

• 

  Alt du lurer på om kosttilskuddet kreatin

Les flere artikler fra Universitetet i Agder her.

forskning.no vil gjerne høre fra deg!
Har du en tilbakemelding, spørsmål, ros eller kritikk? TA KONTAKT HER