Denne artikkelen er produsert og finansiert av Universitetet i Oslo - les mer.
Miltbrann-bakterien vart brukt i bioterror i 2001.(Foto: Centers for Disease Control and Prevention / Wikimedia Commons)
Bioterror eller matforgifting? Namnerot i bakteriegruppe gjer det vanskeleg å skilja
DNA-sekvensering har gjort det lettare å skilja tre viktige bakteriar frå kvarandre. Samstundes har det avdekka slektskap som gjer at det ikkje er så lett likevel.
Gruppa Bacillus cereus inneheld sju ulike
artar bakteriar. Det har forskarane rekna med til no. Av desse er tre spesielt interessante for oss menneske:
B. cereus, som har gjeve namn til gruppa, gjev matforgifting, som regel kortvarig og ufarleg.
B. thuringiensis vert brukt som grønt alternativ til kjemiske insektmiddel.
B. anthracis gjev den frykta sjukdommen miltbrann og har vore brukt til bioterror.
– Desse har tradisjonelt blitt skilde frå kvarandre ut frå kva effekt dei har. Tek dei livet av insekt? Då er det B. thuringiensis. Gjev dei miltbrann? B. anthracis. Og så vidare, fortel professor Ole Andreas Økstad ved Farmasøytisk institutt på Universitetet i Oslo.
– Namnerotet har ganske store praktiske og regulative konsekvensar, seier Ole Andreas Økstad, som ynskjer å rydda opp.(Foto: Privat)
– Det er med andre ord eigenskapar ved bakterien som vi observerer, som let oss identifisera han. Summen av desse observerbare eigenskapane kallar vi fenotypen til arten.
Eit sabla rot
Genotypen er derimot den informasjonen som
ligg i gena til organismen. Med DNA-sekvensering kan forskarane både sortera
ulike bakteriestammer frå kvarandre og sjå kor nært eller fjernt dei er i slekt
med kvarandre.
Og her blir det interessant. Og krunglete.
Ideelt sett skulle vi venta at ulike
stammer plasserte seg pent og pynteleg i tre grupper, ei gruppe for kvar art. Men
som så ofte før, viser det seg at naturen ikkje tek omsyn til forsøka våre på å
systematisera han.
– Det viser seg at stammer med same
fenotype, som altså har den same effekten på menneske eller insekt, genetisk kan ha
meir til felles med stammer med andre fenotypar enn dei har med kvarandre,
seier Økstad.
– Det er rett og slett eit sabla rot.
Får sitt eige artsnamn
Som om ikkje det var nok, har forskarar i
den seinare tida identifisert ei rekkje nye artar i B. cereus-gruppa. Ho har dermed blitt utvida frå 7 til 30 artar.
Økstad meiner det er for mykje.
– Konvensjonen har vore at dersom genoma
frå to stammer har 95 prosent eller meir likskap i det vi kallar ANI (Average Nucleotide Identity), tilhøyrer
dei same art. Er forskjellen større, høyrer dei til to ulike artar, forklarar
Økstad.
– Men i nokre artiklar har forskarane heva
denne terskelen til 96 eller 97 prosent. Dermed vert to stammer som tidlegare vart
rekna som same art, to ulike artar. Då får den «nye» arten sitt eige
artsnamn.
Bekymra for miltbrann
Men har det så mykje å seia kva bakterien heiter, berre vi veit kva
han gjer?
– Det har både praktiske og regulative
konsekvensar, og ganske store. Det er til dømes arten B. thuringiensis som er godkjend som insektmiddel og B. anthracis som er definert som
bioterrorvåpen. For å omfatta andre artar med same fenotypen må reguleringa
endrast. Og det skjer som kjent ikkje over natta. Labrutinar må òg oppdaterast
og justerast, slår Økstad fast.
Annonse
Han fortel vidare at ei av deltakarane i
prosjektet vert kontakta nesten kvar veke av sjukehus som er bekymra for at dei har
fått inn eit tilfelle av miltbrann. Dei har då identifisert ein bakterie som
vert kalla med det nye namnet B. paranthracis.
I realiteten er det berre
snakk om den forholdsvis ufarlege B. cereus.
Vil rydda opp i rotet
Årsaka til uklarheitene er ifylgje Økstad
at retningslinjene for namngjeving ikkje har vore eintydige. Det er han i ferd
med å gjera noko med.
– Vi har vore ei gruppe som har teke initiativ til tydelege felles retningslinjer for
namngjeving, fortel han.
– Etter kvart har vi trekt inn andre, og denne
hausten skal vi presentera tankane våre på ein stor kongress i New Delhi. Etter
det planlegg vi å søkja om EU-midlar til å ferdigstilla reglane og rydda opp i
rotet rundt desse viktige bakteriane.
