Denne artikkelen er produsert og finansiert av Universitetet i Oslo - les mer.
– Blir du svindla av partnaren, har du svak rettstryggleik
Ein stor del av svindel blir gjort av folk vi kjenner. Men rettstryggleiken i slike saker kan vere alarmerande lav, ifølgje forskarar.
– Før måtte vi gå i banken for å ta opp eit lån. No skjer dette i heimen bak lukka dører. Banken har ingen innsyn i kva som ligg til grunn for avtaleinngåinga, seier jurist Amanda Marie Foss.(Illustrasjonsfoto: Fizkes / Shutterstock / NTB)
Ei gravid småbarnsmor blir utsett for grov vald av sambuaren over tid. Ho flyktar til eit krisesenter saman med barna. Men banken krev at ho betaler for eit lån ho har tatt opp.
Problemet er at det er sambuaren som har tatt opp lånet – i hennar namn.
Eksempelet er eitt av mange som forskarane i SODI-prosjektet på Universitetet i Oslo (UiO) har blitt kjende med. Dei har studert fenomenet svindel i nære relasjonar. Saka har vore oppe i ein norsk tingrett i nyare tid.
– Ei kvinne som blir utsett for økonomisk vald frå ein partnar, har svak rettstryggleik. I mange tilfelle vil banken legge vekt på at lånet står i hennar namn, og at ho difor er bunden av avtalen, seier jurist Amanda Marie Foss.
Sjølv om mannen blir dømt for vald mot kvinna, er det ingen automatikk i at ho blir frigjort frå låneavtalen med banken, ifølgje Foss.
I saka over var det banken som fekk medhald frå domstolen.
Same lov sidan 1918
Dei som blir utsette for økonomisk vald, fryktar konsekvensane viss dei seier nei. Difor kan dei signere på dokument dei ikkje veit kva er, gje frå seg Bank-ID-informasjon til partnar eller ta opp forbrukslån for partnaren i sitt eige namn.
Foss har skrive masteroppgåve om temaet. Ho peikar på at lovverket på feltet, Avtaleloven § 28, ikkje har blitt revidert sidan lova kom i 1918.
– Etter ordlyden i paragrafen skulle ein tru at han kunne brukast. Men i rettskjeldene har denne paragrafen blitt retta mot meir klassiske ranstilfelle, forklarer ho.
Det er i dag vanskeleg for juristar å bruke paragrafen viss den som er svindla, har levd i eit valdsregime over tid.
Ved svindel i nære relasjonar er dette vanleg.
– Verda har endra seg sidan 1918. For eksempel har vi hatt ei heilt enorm digital utvikling. Medan vi før måtte gå i banken for å ta opp eit lån, skjer dette no i heimen bak lukka dører. Banken har ingen innsyn i kva som ligg til grunn for avtaleinngåinga.
Minst éin av fire svindelsaker er utført av folk vi kjenner
Folk som blir utsette for svindel i nære relasjonar, står i ein forferdeleg situasjon, ifølgje Tone Linn Wærstad.(Foto: UiO)
Svindel utført av folk vi kjenner, utgjer minst 25 prosent av svindelsakene, ifølgje UiO-professor Malcolm Langford. Men talet kan også vere langt høgare.
Med «folk vi kjenner» meiner han alt frå partnaren til kollegaer eller butikkinnehavaren på hjørnet.
Det studentdrivne tilbodet Juridisk rettshjelp for kvinner (JURK), der Foss har vore saksbehandlar, har mange saker med partnarsvindel. I nokre tilfelle klarer dei å hjelpe. Andre gonger ikkje.
Professor i familierett Tone Linn Wærstad ved UiO peikar på at det på Straffeloven sitt område har blitt gjort ein stor jobb for å betre rettstryggleiken ved mishandling i nære relasjonar.
Annonse
– Men svindelsaker går under Avtaleloven. Vi meiner at det bør gjerast eit tilsvarande arbeid her, seier ho.
Europeisk konvensjon forpliktar
Éin ting er at digitaliseringa har gjort oss meir sårbare for svindel i nære relasjonar.
– Ein annan ting er at det i 1918 ikkje fanst nokon menneskerettslege vern for kvinner, som er dei som oftast blir ramma, seier Wærstad.
I 2017 godkjente Noreg ein konvensjon i Europarådet. Han skal førebyggje og nedkjempe vald mot kvinner og vald i nære relasjonar.
– Ifølgje denne konvensjonen skal kvinner ha eit særleg vern mot vald som fører til økonomisk skade. Dette er vi forplikta til å følgje opp gjennom å revidere vårt eige lovverk.
