Når ein idrettsutøvar avlegg dopingprøve,
må vedkomande fylla ut eit såkalla dopingkontrollskjema. Det opplyser om bruk av
alle typar legemiddel og kosttilskott dei siste sju dagane før prøven. Det
gjeld både topputøvarar og breiddeutøvarar.
– Utøvaren gjev desse opplysningane slik at dei som analyserer prøven, veit kva stoff dei kan venta å finna spor av, seier forskar Astrid Gjelstad ved Farmasøytisk institutt på Universitetet i Oslo. Ho er også medisinsk fagrådgjevar i Antidoping Norge.
– Funna våre stemmer nokon lunde over eins med det ein har funne i andre land. seier Astrid Gjelstad.(Foto: UiO)
– Men desse skjemaa vart jo tekne vare på. Etter kvart innsåg Antidoping Norge at vi sat på eit datamateriale som var godt eigna som forskingsmateriale.
Eit bilete av heilskapen
Som den fyrste farmasøyten i Antidoping Norge fekk
Gjelstad oppgåva å bruka opplysningane til å skaffa eit samla bilete av
legemiddelbruken til norske idrettsutøvarar.
– Vi måtte gå eit par rundar med Regionale
komitear for medisinsk og helsefaglig forskingsetikk (Rek). Det er dei som skal godkjenna slike
prosjekt, fortel Gjelstad.
– Dei var opptekne av å ta vare på
anonymiteten, og det var vi òg. Hensikta vår var ikkje å avsløra eller hengja
ut verken enkeltutøvarar eller særskilde idrettar. Det var å få eit bilete av
heilskapen, ein status- eller situasjonsrapport.
Då studien var ferdig designa slik at Rek kunne godkjenna han, fekk to farmasistudentar sommarjobb med å registrera 10.418
dopingkontrollskjema leverte i perioden 2015–2019.
Ansvarleg legemiddelbruk
– Fordelen med å bruka farmasistudentar er
at dei visste kva verkestoff dei ulike legemidla inneheld og kunne klassifisera
dei riktig. Kunnskapen deira om legemiddel gjorde òg at dei alt under registreringa
kunne identifisera ulke mønster som teikna seg, seier Gjelstad.
Ho fortel at nokre idrettar til dømes skilde seg ut
med relativt høg bruk av sovemedisin, vel å merka utan verkestoff som står på
dopinglista.
Det var òg ganske mange tilfelle der astmamedisin vart kombinert
med det som heiter NSAIDs. Det er ei gruppe smertestillande, som omfattar legemiddel
som Ibux, Voltaren og Naproxen.
Kombinasjonen av astmamedisin og NSAIDs kan
vera uheldig.
Då Gjelstad sette seg ned for å analysera
tala grundigare, fann ho – ingenting spesielt.
– Funna våre stemmer nokolunde over eins
med det ein har funne i andre land. Det er ganske greitt, for det tyder på ein
rimeleg ansvarleg medisinbruk. Vi såg òg ein svak auke i legemiddelbruk i
perioden, men det ser vi òg i resten av befolkninga, seier ho.
Skjema, ikkje utøvarar
– Nokre utslag var det: Kvinner
brukar fleire legemiddel enn menn, og topputøvarar brukar fleire legemiddel enn
breiddeutøvarar. Men dette er ikkje noko som er særleg oppsiktsvekkjande.
Ho seier at det er eit par sider ved
studien som gjer at dei må ta litt atterhald.
Annonse
– Rundt 46 prosent av prøvane er tekne i samband
med konkurranse. Tala viser at det vert brukt mindre legemiddel i samband
med konkurransar, seier ho.
– Det er òg viktig at 10.418 skjema
ikkje betyr 10.418 utøvarar. Kvar utøvar kan ha blitt testa fleire
gonger og dermed levert fleire skjema. Vi trur vel ikkje det har gjort store
utslag i resultata, men vi kan ikkje vita det sikkert.
