Denne artikkelen er produsert og finansiert av Universitetet i Oslo - les mer.
Å bruka ein giftplante som medisin, høyrest ut som ein dårleg ide. Men vassekstraktet av tysbast er ikkje særleg giftig.(Foto: Enrico Blassuto / Wikimedia Commons)
Forskarar hentar gamle medisinplantar fram frå gløymeboka
Gamle medisinbøker omtalar mange medisinplantar som ikkje vert utnytta i dag. I laboratoriet vert hemmelegheitene deira avslørde.
– Mennesket har ikkje berre brukt naturen
som ei kjelde til mat, men òg til medisin. Gjennom prøving og feiling har dei
leita seg fram til plantar som har gjeve lindring mot ei rekkje plager og lidingar.
Det fortel Hussain Shakeel Butt ved Farmasøytisk institutt på Universitetet i Oslo.
– Dei har sikra funna sine etter dei metodane dei hadde til rådvelde den gongen. I dag brukar vi andre metodar for sikring, men prinsippet er ikkje ulikt.
Butt har vore ein del av det tverrfaglege forskingsprosjektet REA:Life.
– Med verkestoff frå naturen har plantane alt gjort finarbeidet for oss, seier Hussain Shakeel Butt.(Foto: Adam R. Babinski / UiO)
Tradisjonell kunnskap for nye medisinar
– Ein reknar at det finst rundt
380.000 plantar på jorda. Mange av desse inneheld garantert komponentar
som kan isolerast og brukast i legemiddel. Med så mange moglegheiter vert
det å finna dei, litt som å leita etter nåler i ein stor høystakk, seier Butt.
– Men ved å gå tilbake og sjå kva plantar
folk brukte tidlegare, vert høystakken betydeleg mindre. Nålene er lettare å
finna.
Forskingsprosjektet er samansett av farmasøytar, biologar,
historikarar og botanikarar. Dei har teke i bruk det som vert kalla ei
etnofarmakologisk tilnærming. Der baserer ein seg på tradisjonell kunnskap for
å finna nye medisinar.
Potensial til å bli brukt i legemiddel
–
Min del av prosjektet starta med å gjennom dei historiske kjeldene som beskriv
desse plantane og bruken av dei. Eg har bakgrunn frå kjemien, så det var ei
heilt ny erfaring å jobba på denne måten, seier Butt.
Han fortel at kjemikarar vanlegvis står på labben
saman med andre kjemikarar, og alle har det same tankesettet.
– Det har vore
svært gjevande å samarbeida med andre faggrupper med andre måtar å tenkja på.
Butt si oppgåve var å trekke ut stoff frå
to kjemiske grupper: polysakkarid og polyfenolar.
– Dette er stoff som ofte har
immunmodulerande eigenskapar. Altså at dei er i stand til å utløysa responsar i
immunsystemet. Stoff som utløyser den immunresponsen vi ynskjer, har potensial
til å bli brukt i legemiddel, forklarar han.
Giftplante som medisin
– Vi identifiserte 23 plantar som såg
lovande ut, og som vi drog ut og samla inn frå naturen. Tilbake på instituttet
trakk vi ut stoffa i kokande vatn. Det var eit av de løysemidla folk hadde
tilgang på før i tida. Ekstrakta sende vi til immunologen på Rikshospitalet som
vi samarbeider med. Han køyrde haugevis av celleprøvar på ekstrakta våre.
Basert på resultata frå celleprøvane
bestemte Butt seg for å gå vidare med tre spesielt lovande plantar: fjellkvann,
strandkvann og den giftige planten tysbast.
– Å bruka ein giftplante som medisin, høyrest kanskje ut som ein dårleg ide. Men vi fann ut at vassekstraktet av
tysbast ikkje var særleg giftig. Då oppdaga vi at dei giftige forbindelsane i
planten er feittløyselege, fortel Butt.
Annonse
Plantane har gjort arbeidet
– Dei løyser seg med andre ord dårleg i
vatn, så dei blir i liten grad med når vi kokar planten i vatn.
Han fortel at gjennom heile prosessen har
både polysakkarid og låmolekylære forbindelsar frå tysbast peika seg ut som dei
mest lovande kandidatane for legemiddel.
Han understrekar at vegen dit er svært
lang, og at det slett ikkje er sikkert at nokon av stoffa vil enda opp som
verkestoff i eit legemiddel nokon gong..
– Eg trur legemiddelindustrien kunne tent
på å henta opp gløymd kunnskap på denne måten. I dag forgår mykje av jakta på
nye verkestoff framfor PCen, seier Butt.
– Men rett som det er endar du opp med å
modellera molekyl som er så kompliserte at det neste er uråd å framstella dei
syntetisk. Med stoffa frå naturen derimot, har plantane alt gjort finarbeidet for
oss, seier forskaren.
Gjenoppdaging av bruk av medisinske planter
Nettside på engelsk ved Universitetet i Oslo har meir informasjon om prosjektet REA:Life. Rediscovery of medicinal plant usage in the «Age of Exploration»: From cultural historical heritage to innovative pharmaceuticals.
