Alle sovnar ikkje like stille inn i senga heime
eller under tilsyn på ein institusjon.
Når folk døyr i ulukker eller under
tilhøve der det er mistanke om overdosar, er det behov for å undersøkja kva den avlidne har teke og
kor mykje. Enten av lovlege legemiddel eller ulovlege rusmiddel.
– Gullstandarden er å ta blod frå blodårer
i låret. Det vi kallar perifert blod, seier forskar Elisabeth Leere Øiestad. Analyse kan avgjera kor høg konsentrasjonen er av ulike stoff.
Dersom ikkje det er tilgjengeleg, går det an å bruka prøvemateriale
frå andre delar av kroppen. Til dømes muskelvev.
– Men til no har dette berre
vore brukt til å slå fast om vedkomande har eit stoff i kroppen eller ikkje. Ikkje
til å fastsetja konsentrasjonen.
– Ved vevsanalysar kan vi med andre ord
ikkje vita om personen har teke til dømes ein heil boks av eit innsovningsmiddel eller om det er teke som føreskrive og dødsårsaka er noko heilt anna.
Samanliknar blod, kroppsvæsker og vev
Øiestad er forskar ved
Farmasøytisk institutt på Universitetet i Oslo. I tillegg er ho forskar på Oslo
universitetssjukehus. Der jobbar ho saman med syster si, Åse Marit Leere
Øiestad, som òg er forskar.
– Vi brukar perifert blod når vi kan, men
det er ikkje alltid vi kan få tak i det. Dersom kroppen har lege lenge utandørs
og begynt å bli broten ned, eller etter ulukker der kroppen er så skamfaren at han er tappa for blod, ynskjer vi alternativ, seier Åse Marit.
– Litt overraskande at vi er dei fyrste som har gjort ein så omfattande studie, seier Åse Marit (til venstre) og Elisabeth Leere Øiestad.(Foto: Privat)
– Derfor samanliknar vi det vi finn i blod,
kroppsvæsker og vev frå andre stader i kroppen med perifert blod, for å undersøkja
om vi kan fastslå kor mykje av ulike benzodiazepinar vedkomande tok før døden.
Kva er benzodiazepinar?
Benzodiazepinar er ei gruppe legemiddel som kan brukast for kortvarig behandling av søvnvanskar, for å dempe uro og angst, redusere muskelspenningar og krampar og i forbindelse med narkose.
Mange benzodiazepinar er vanedannande og skal ikkje kombinerast med bilkøyring. I 2018 brukte over 250.000 personar i Noreg slike legemiddel.
Dei fekk blod frå lik som alt var komne
inn til Avdeling for rettsmedisinske fag for å få analysert dødsårsak. Blod kom frå
ei vene i låret og frå hjarta (sentralt blod).
Samstundes blei det teken ein vevsprøve
frå ein lårmuskel og ein av musklane i magen. I tillegg testa dei væske frå
hjarteposen og augevæske. Det er væska auga er fylt med, og altså ikkje
tårer.
– Vi la vekt på å ha så samanliknbare
analysar som mogleg, slik at vi passa på å ta prøvar frå alle kjeldene hjå alle forsøkspersonane. Deretter køyrde vi nøyaktig dei same analyseprosessane på
alle prøvane, fortel Åse Marit.
Ho fortel at dei samanlikna resultata med perifert blod. Det dei var opptekne av, var tilhøvet. Det trong ikkje nødvendigvis vera 1:1, altså at mengda benzodiazepinar var like høg i både blodet og vevsprøvane.
Dersom denne mengda alltid var om lag ein tredel så høg i vevsprøvane, til dømes, ville dei like fullt ha eit resultat som let seg samanlikna med prøvar frå blod ved å ganga opp.
Arbeider vidare med andre overdosestoff
Utfallet var oppløftande. Analysane kan tyda
på at dei fleste alternativa kan fungera som erstatning for perifert blod.
Annonse
Unntaket var augevæska, men ho hadde dei ikkje store forventingar til uansett. Konsentrasjonen av benzodiazepinar i augevæske er nemleg svært låg.
– Benzodiazepinar er mykje brukt over
heile verda. Derfor er det eigentleg litt overraskande at vi er dei fyrste som
har gjort ein så omfattande studie. Vi har med 109 tilfelle i studien vår.
Andre studiar har berre hatt med eitt eller nokre få tilfelle, seier Elisabeth.
– Vi har ikkje fått oppdatert våre eigne
retningslinjer på Avdeling for rettsmedisinske fag endå med desse resultata,
men vi arbeider med det.
Det finst sjølvsagt ei rekkje andre
substansar enn benzodiazepinar som folk kan ta overdose av, så denne studien er
berre ein del av eit større prosjekt. Elisabeth og Åse Marit arbeider dermed
vidare med liknande analysar for fleire av dei vanlegaste overdosestoffa.
