Legemiddel skal vera trygge å bruka. Derfor vert nye legemiddel grundig testa før dei vert sloppe på marknaden.
Ein ynskjer ikkje å utsetja forsøkspersonar for meir risiko enn nødvendig, så nesten alle legemiddel vert testa på dyr før dei vert testa på menneske.
– Over 90 prosent av alle lovande legemiddel under utvikling vert stoppa i løpet av dei kliniske forsøka, fortel stipendiat Denis Zosen ved Farmasøytisk institutt på Universitetet i Oslo.
– Den eine hovudårsaka er at middelet ikkje er så effektivt som ein hadde håpa, den andre er at det viser seg å vera giftig.
– Så vidt vi veit er vi dei fyrste i verda som har gjort desse undersøkinga, fortel Zosen.(Foto: UiO)
Korleis hjernen vert påverka
Dyreforsøk er likevel omstridt. I over 50 år har derfor forskarar arbeidd etter 3R-prinsippet.
– 3R står for Replacement, Reduction and Refinement. Det inneber å redusera talet på dyreforsøk, å minimera plagene for forsøksdyra og gje dei god velferd, og å leita etter alternative metodar, forklarar Zosen.
Sjølv forskar han på nye metodar for å finna ut korleis hjernen til fosteret vert påverka av medisinar som mora tek.
For rundt ein fjerdedel av legemidla som vert stoppa, er årsaka at dei er giftige for sentralnervesystemet. Likevel er påverknad på fosteret eit område det er forska for lite på, fordi kliniske forsøk potensielt kan utsetja barnet for risiko.
Lettare å ha oversikt
Resultatet blir ofte at gravide vert rådde til å ikkje ta ein del legemiddel under svangerskapet.
Ikkje fordi ein veit at dei kan vera skadelege for fosteret, men for å vera på den sikre sida, fordi ein verken veit om dei er trygge eller potensielt skadelege.
– Å forska på foster hjå vanlege forsøksdyr som rotter og mus er råd, men då må ein ta livet av mora. Det er ikkje så 3R-venleg. Ein veit heller ikkje på førehand kor mange foster mora ber på. Det er lettare å ha oversikta når fosteret veks utanfor kroppen til mora, som i egg, seier Zosen.
– Sebrafisk er eit anna mykje brukt forsøksdyr, og dei legg òg egg. Men å halda sebrafiskegg i live krev at dei kan halda til i vatn med riktig temperatur, saltinnhald, oksygennivå og så vidare. I tillegg er dei små.
Egget blir gjennomlyst for å sjekka at det er levedyktig og for å finna ein bra stad å injisera stoffa som skal testast.(Foto: Denis Zosen)
Medisinar mot epilepsi
Hønseegg treng derimot ikkje meir enn ei vanleg rugemaskin, så her òg har dei ein fordel som forskingsobjekt. I tillegg har forskarane sikra seg tilgang på forskingsmateriale gjennom avtale med kyllingprodusenten Nortura.
Men at hønseegga er lette å ha med å gjera og tilgangen er god, kjem til sjuande og sist i andre rekkje.
Det viktigaste spørsmålet er om dei kan gje forskarane nokre fornuftige svar.
Annonse
– Vi valde ut to ulike medisinar mot epilepsi. Begge vert i tillegg brukt ein del som legemiddel ved bipolare lidingar, fortel Zosen.
– Molekyla i dei to verknadsstoffa er ganske ulike i storleik. Dermed har dei òg ganske ulike eigenskapar når dei til dømes skal passera barrieren mellom blodbanen og hjernen, eller mellom morkaka og fosterhinna.
Modellen kan vidareutviklast
Forskarane studerte korleis stoffa vart tekne opp og skilde ut i den uferdige hjernen til kyllingfostera.
– Så vidt vi veit er vi dei fyrste i verda som har undersøkt desse eigenskapane for ulike stadium i fosterutviklinga ved hjelp av kyllingfostermodellen, fortel Zosen.
– For begge verkestoffa fann vi at dei farmakokinetiske eigenskapane var samanliknbare med dei same hjå eit menneske. Det fortel oss at modellen kan vidareutviklast i framtida, seier Zosen.
Farmakokinetikk er læra om korleis kroppen tek hand om legemiddel.
– Men det vi til no har gjort, er såkalla proof of concept. Det inneber at mykje arbeid står att.
