For at eit legemiddel skal ha effekt, må
vi ta ein tilstrekkeleg dose av det. Men ein del legemiddel gjev biverknadar om
vi tek for mykje av dei. Forskjellen mellom kva som er nok og kva som er for
mykje, vert kalla det terapeutiske vindauga.
Nokre immundempande legemiddel har eit så lite terapeutisk vindauga og så alvorlege biverknadar om ein tek for mykje av dei, at behandlarane jamleg overvakar konsentrasjonen av dei i blodet.
– Ofte får ikkje sjukepleiarane til å ta blodprøven akkurat på det fastsette tidspunktet, seier Markus Herberg Hovd.(Foto: Adam R. Babinski / UiO)
– Tradisjonelt har ein gjort dette ved å gje pasienten eit legemiddel. Så tek ein ei rekkje blodprøvar, kanskje seks, åtte, tolv, over ein periode på 12 eller 24 timar.
Det forklarar forskar Markus Herberg Hovd ved Farmasøytisk institutt på Universitetet i Oslo (UiO).
Relativt tidkrevjande
Ved å studera kor fort legemiddelet vert
skilt ut, kan behandlarane tilpassa legemiddeldosen til den enkelte pasienten.
Men teknikken kan òg brukast til å måla nyrefunksjonen til pasientane.
– Då får dei eit kontrastmiddel som heiter
iohexol. Det vert berre utskild av nyrene. Dermed kan det brukast for å bestemma
nyrefunksjonen til den enkelte pasienten på ein trygg og effektiv måte.
Likevel har slike målingar òg hatt ulempa
med å vera relativt tidkrevjande for pasienten.
Ta prøven på fastsett tidspunkt
–
Men for nokre år sidan utvikla Anders Åsberg ved UiO og Rikshospitalet ein
modell som gjer at ein
kan klara seg med fire målingar over fem timar. Det gjer prøvetakinga
lettare for pasientane, spesielt tilreisande eit stykke borte frå.
Med den nye metoden vert den fyrste
blodprøven teken ti minutt etter at legemiddelet er injisert. Deretter fylgjer
nye prøvar etter 30 minutt, to timar og til slutt etter fem timar.
– Men prøvane vert tekne i poliklinikk, av
sjukepleiarar som har fullt av andre oppgåver. Ofte får dei ikkje til å ta
blodprøven akkurat på det fastsette tidspunktet, seier Hovd.
Avheng av pasienten
– Kor påliteleg er målinga dersom ho vert
gjort etter 40 minutt i staden for 30? Eller etter ein time? Det er eigentleg
et banalt spørsmål, men vi har ikkje hatt sikkert svar på det før no.
For å finna dette svaret tok Hovd
utgangspunkt i eit datasett med målingar av nyrefunksjon hjå reelle pasientar.
Ut frå dette datasettet simulerte han 400 individ med ulike profilar for
korleis kroppen tok opp og skilde ut legemiddel og testa alle desse
variasjonane.
– Resultata viste at kor stort
slingringsmonn ein kan tillata seg, fyrst og fremst avheng av pasienten. Individ
med god nyrefunksjon skil ut legemiddel raskare så der har ein meir å gå på,
forklarar han.
Eit resultat ein kan stola på
– Er nyrefunksjonen dårleg, er det
viktigare å vera meir presis. Om pasienten har ein god eller dårleg
nyrefunksjon, har ein som regel ei ganske grei ide om på førehand. Dermed kan
vi persontilpassa undersøkinga endå meir.
Annonse
Når ein tidlegare bomma på tidspunktet for
prøvetakinga, hadde ein valet mellom å bruka resultat som ein ikkje visste om
var til å stola på eller senda pasienten heim med beskjed om å koma tilbake
neste dag.
Væpna med den nye metoden kan ein no gje mindre strikte
retningslinjer.
– Fortsatt vil vi oppmoda folk om å vera
presise på tidspunkta. Men no kan vi seia at for denne pasienten vil ei måling
innanfor eit bestemt tidsrom gje eit godt resultat som ein kan stola på, seier
Hovd.
– Vi vert endå sikrare på at vi gjev den
enkelte pasient så god behandling som vi kan gje.
