Langrennsforskar Thomas Losnegård hugsar den fyrste gongen han diskuterte løpsopplegg med dei beste skiløparane i landet.

– Kvifor vel de å opne såpass hardt? spurte han.

Måtte bli kult å ligge bak

Svara han fekk overraska. Fleire av utøvarane svarte at dei rett og slett ikkje torte å vere bak dei andre på fyrste passering.

– Me måtte jobbe litt med å prøve snu det til at det heller blei litt kult å ligge bak i starten, seier Losnegård.

For tradisjonen har vore å ikkje spare på kreftene og gå hardt ut for norske langrennsløparar. Dei fyrste rundane har ofte blitt gått raskare enn dei siste. Men er det eigentleg det som løner seg?

Losnegård har jobba tett med langrennslandslaget og landslagstrenar Eirik Myhr Nossum sidan han blei ein del av trenarapparatet i 2016.

– Det er heilt klart at me har endra måten me går på dei siste ti åra, seier Nossum.

Korleis bør Klæbo opne?

Men korleis bør Johannes Høsflot Klæbo, Simen Hegstad Krüger og resten av dei norske medaljekandidatane eigentleg legge opp løpet sitt på 15 kilometeren i VM?

Landslaget har brukt resultata frå forsking aktivt i førebuinga til dei viktige meisterskapa dei siste åra.

I 2014 starta Losnegård og teamet på Norges idrettshøgskole (NIH) forskinga på løpsdisponering eller «pacing» i langrenn. I andre kondisjonsidrettar som løping og sykkel er dette langt lettare å måle med kilometertider og wattmåling.

I langrenn påverkar føre, løype og ski farta til utøvarane i stor grad. Det kan gjere det vanskelegare å disponere eit renn.

– Det har iallfall hatt eit veldig stort potensial fordi ein kanskje ikkje har vore så opptatt av det i langrenn. Viss ein ser mot løping, skøyter og symjing, ser ein at verdsrekordane er sett med ein veldig jamn fart gjennom heile løpet.

Viktig å gå jamne rundar

Analyser av verdscuprenn viste at det var ganske stor forskjell på rundetidene. Det gjaldt sjølv hos dei beste utøvarane når dei for eksempel gjekk 3 x 5 kilometer på ein 15 kilometer med individuell start.

– Men dei aller beste utøvarane var i stand til å gå jamnare enn dei dårlegare utøvarane. Det galdt spesielt på herresida, forklarer Losnegård.

Det blei utgangspunktet for forskinga og utøvarane blei utfordra på kvifor dei valde å løyse «pacing» på ein annan måte enn i andre idrettar. Dei har gått omfattande til verks på analysedelen og fått mange svar dei siste åra.

Mellom anna ved hjelp av GPS og analysekompetanse frå Jan Kochbach og NTNU.

Niskanens gull gav interesse

Eirik Myhr Nossum meiner det gjekk eit lys opp for han da Iivo Niskanen tok eit knusande gull på heimebane i Lahti-VM i 2017.

– Han vann med nærmare 20 sekund. 17 av dei sekunda blei tatt på ein veldig kort del av løpet, som eigentleg ingen tenkte var ein viktig del. Det gav grobotn for ein interesse for min del. Korleis kunne ein i større grad optimalisere distribusjonen av krefter i eit løp? spurte landslagstrenaren seg.

Svara har forskar Losnegård og teamet hans på institutt for fysisk prestasjonsevne på NIH prøvd å gje.

– Riktig disponering har me sett mange eksempel på har veldig stor betydning. Det er ikkje berre snakk om eitt sekund. Det kan vere så mykje som 15 sekund på ein 15 kilometer med tanke på om ein har ein riktig eller ein dårleg opningsfart, seier Losnegård.

Kan tape gullet før fyrste passering

Å finne den riktige startfarten har altså peika seg ut som det aller viktigaste, spesielt i individuell start der alle går mot klokka og blir sekundert undervegs.

– Er det han som treffer best på opningsfarten som tek gullet på 15 kilometeren i Planica?

– Eg trur iallfall at du kan tape gullet i starten med ein for tøff start. Eg vil ikkje seie at det er noko risiko å ha ein meir kontrollert opning. Men me er veldig opptekne av å skilje mellom ei roleg opning og ei kontrollert opning, seier Losnegård og held fram:

– For ein roleg opning er ikkje bra. Ein skal ha kontroll i starten. Det einaste som kan skje da, er at du går like fort eller at du går fortare.

Holund og Sundby låg bak i gulløpa

Eirik Myhr Nossum drar fram to gulløp der han har stått i løypa og sekundert. Dei to siste verdsmeistrane på 15 kilometer i Oberstdorf i 2021 og Seefeld 2019.

– Sundby tok gullet med 2,3 sekund på ein 15 kilometer som tok 37–38 minutt. Holund var nesten 13 sekundar bak leiinga på 1,2 kilometer, men endar opp med å ta eit suverent VM-gull. Eg trur ikkje eg overdriv veldig når eg seier at dei to gulla delvis er på grunn av god løpsstrategi og tankegang på korleis dei skal løyse løpet, seier Nossum.

Eirik Myhr Nossum har vore landslagstrenar for distanselaget for herrar sidan mai 2018.

Sjølv om det nå berre blir gått med individuell start i eitt VM-renn, er også forskinga relevant når det kjem til fellesstart.

Kanskje kan også mosjonistar dra nytte av kunnskapen når dei skal finne ei fornuftig opningsfart i turrenn som Birken og Vasaloppet.

– Fellesstartane lever jo ofte sitt eigne liv. Men i det me kallar «mikropacing», altså korleis du disponerer kreftene i ein runde eller del av eit renn, kan ein gjere tiltak også i fellesstartar. Det handlar om å unngå å ligge først i starten av nedoverbakken eller å gå først på flatene der luftmotstanden er stor, tipsar Losnegård.

Nossum kan «justere» undervegs

Du har kanskje sett Eirik Myhr Nossum rope og sekundere langs løypa i meisterskap og verdscup på TV. I Planica står han der igjen.

Løpsopplegget er nøye planlagt på førehand, men ser landslagstrenaren ein litt for ivrig nordmann frå start, kan han kome til å korrigere frå sidelinja.

– Kanskje spesielt dei første fem kilometrane meiner eg at sekundering er veldig nyttig med tanke på kalkuleringane deira, korleis skal dei justere farten? Det kan vere veldig nyttig og viktig. Mot slutten blir det meir «heia, heia» og dei små detaljane, fortel Nossum.

Men det er ingen tvil om at forskinga dei siste ti åra har påverka tankegangen til dei fem norske utøvarane som skal jakte gull på 15 kilometeren 1.mars.

– Det er ingen tvil om at gutane som går nå, går løpet på ein annan måte enn dei gjorde da eg fyrst kom inn i 2016. Dei var ganske gode skiløparar før også, men eg trur at enkelte av dei også går fortare nå på grunn av at dei har henta nokre prosentar gjennom disponeringa, seier Nossum.

Som for landslagsløparane som jaktar VM-medaljar i Planica, handlar det også for mosjonisten om førebuing og planlegging.

Langrennsforskar Losnegård gjev deg her tre tips for korleis du kan legge opp turrennet ditt, anten det er Birken, Vasaloppet, Skarverennet eller eit heilt anna renn.

Tre tips for løpsdisponering for mosjonisten

• Du må trene på det i forkant. Tren opp kjensla med tanke på kor fort du kan opne. Viss du for eksempel skal gå ein ti kilometer, så kan du rett og slett teste kor lang tid du brukar på dei forskjellige rundane. Da bør du i prinsippet kunne gå omtrent like fort på andrerunda som på førsterunda.
• Kjenn etter kva slags kjensle du har etter eit par kilometer. Kva slags kjensle må du ha,i for at du skal klare å gå den andre runda like fort?
• Bruk enkle hjelpemidder med klokke og kalibrer di eiga kjensle med tanke på opningsfart, så kan det føre til at du også går skirenn betre.

Høyr heile episoden her:

Om prosjektet

Prosjektet har vore eit samarbeid mellom Olymiatoppen, NTNU, NTG og NIH.

Artikkelen er produsert og finansiert av Norges idrettshøgskole

Norges idrettshøgskole er én av over 80 eiere av forskning.no. Deres kommunikasjonsansatte leverer innhold til forskning.no. Vi merker dette innholdet for å tydelig skille formidling fra uavhengig redaksjonelt stoff.
Her kan du lese mer om ordningen.

Se flere saker fra Norges idrettshøgskole her.

forskning.no vil gjerne høre fra deg!
Har du en tilbakemelding, spørsmål, ros eller kritikk? TA KONTAKT HER