Denne artikkelen er produsert og finansiert av Universitetet i Oslo - les mer.
Kva saker er elevane opptatt av og korleis kan dette henga saman med det faglege arbeidet? Biletet er frå ein demonstrasjon for klimarettferd.(Illustrasjonsfoto: Pexels)
Slik kan lærararar bidra til elevmedverking i skulen
Elevane har rett til å vere med å bestemme i skulekvardagen sin, men det varierer korleis og i kva grad det blir praktisert. Kva kan lærarar gjere, og kva seier forskinga om temaet?
– Elevar er medborgarar
som oss andre. Men først og fremst er dei barn og ungdom som lever sine liv i
og utanfor skulen.
Det seier forskar Nora Elise Hesby Mathé ved Institutt for lærarutdanning og skuleforsking på Universitetet i Oslo (UiO).
Ho forskar blant anna på
korleis barn og unge kan involverast i tema som er viktige for dei på skulen.
Engasjementet hennar var tydeleg frå då ho sjølv gjekk på skulen.
– I løpet av skuletida
var eg elevrådsrepresentant, sat i bibliotekutvalet og var med i ei gruppe i
Buskerud fylkeskommune. Dei laga eit hefte om vurdering som gjekk ut til alle
skulane i fylket, fortel Mathé.
– Der sat eg, nokre
lærarar og utdanningssjefen i fylket. Eg fekk ytra meg og vart faktisk høyrt,
seier ho.
Kva saker kan elevar medverke til?
– Vi veit frå forskinga
at det er litt varierande korleis og kor mykje elevane er involverte i saker
som dei er interesserte i, seier Mathé.
Ho fortel at ho har funne at mange elevar meiner at skulen er ein viktig demokratisk
arena. Særleg for å diskutere aktuelle saker med venner og
medelevar. Likevel er det mange som opplever at dei ikkje har noka rolle i demokratiet
fordi dei ikkje er vaksne enno.
Eit sentralt spørsmål er
derfor kva vi ynskjer med elevmedverking, seier ho:
– Kvifor skal elevane
medverke? Og korleis kan dei involverast?
– Generelt vil eg seie at
det er viktig å la elevane få påverke tema som er viktige for dei. Det kan vere klassemiljøet, kva slags tema dei jobbar med i timane og å snakke om ting dei er
interesserte i.
Og så kan elevane
medverke både i skuledemokratiet og i dei enkelte faga.
La elevane vere med å
forme kvardagen sin, er oppmodinga til forskaren. Men det er òg viktig å sjå på
kva slags saker elevane skal engasjere seg i.
─ Medverking handlar
ikkje berre om utvalet i kantina eller kva film klassen skal sjå.
Nora Elise Hesby Mathé fortel om korleis gjere demokratisk deltaking blant barn og unge i praksis.(Foto: Shane Colvin / UiO)
Elevar kan medverke i ei
rekke saker som gjeld det faglege arbeidet i klasserommet i tillegg til skulen
som heilskap, meiner forskaren.
Det kan òg vere relevant
å ta tak i saker elevane viser engasjement for utanfor skulen. Til dømes i val
av tema til fordjupningsarbeid. Nokre gonger kan dette gje elevane moglegheit
til gå vidare og bruke dei påverknadskanalane dei har tilgang til også utanfor
skulen.
Råd til lærarar som vil la elevane medverke i faga
Bygg
vidare på spørsmål og innspel frå elevane.
Gje elevane konkrete forslag og eksempel på kva dei kan
foreslå eller velje mellom.
Involver elevane i undervisningsplanlegging ved å la dei
vere med på å velje tema for kommande periode.
La dei forme ut faglege spørsmål til samtale og utforsking.
Gjer elevane kjende med forskjellige formar for medverking,
både som innspel og avgjerdstaking.
Til dømes kan slike formar for medverking vere å la elevane
snakke først i par, så dele med klassen: alle skriv noko på ein lapp til
lærar: handsopprekking og anonym avstemming eller innsending av spørsmål
eller innspel digitalt.
Annonse
Handlar om å høyre til
Elevmedverking kan ta
mange andre former enn dei formelle prosessane som Mathé var del av då ho var
elev. Dei er tett knytt til medborgarskapet til elevane.
– Medborgarskap
handlar overordna om opplevinga av å høyre til. I byen ein bur i, i Noreg, men
også i klassen og venegjengen ein er del av, seier ho.
Barn og unge held
til på skulen mesteparten av dagen. Det er der dei er med venene sine. Dermed blir
deira medborgarskap også knytt direkte til skulen.
– Det er derfor viktig at
elevane opplever at dei blir inkludert og tatt omsyn til i beslutningar som
gjeld dei på skulen. Skulen er ein viktig arena for elevane for å
utøve sitt medborgarskap. Dette er også dei nye læreplanane tydelege på, seier
Mathé.
Elevmedverking og skulekultur
Det er viktig at også
lærarane opplever at deira stemme blir høyrt.
– I ein studie fann eg og kollega
Eivind Larsen ut
at kor demokratisk lærarane oppfatta at skulen var, hang saman med korleis dei opplevde
samarbeidet med leiinga og involvering ved avgjerdstaking, seier Mathé.
Funna frå denne studien
viser at lærarane som var opptekne av demokratiundervisning, også opplevde
skulen som meir demokratisk.
Eit døme på ein skule som
legg stor vekt på demokrati og medverking, er Nyskolen i Oslo. Der har dei utvikla eit manifest for korleis
dei skal jobbe med skuledemokrati. Dei har også gitt ut ei bok om dette. I ho kan skuler og lærarar få konkrete tips og inspirasjon.
Demokratisk deltaking blant barn og unge er eit høgaktuelt tema. Men korleis gjere det i praksis?(Illustrasjon: Shane Colvin / UiO)
– Læraren er den pedagogisk leiaren i klasserommet
Frå faglitteraturen kan
vi sjå at elevmedverking kan handle om breidde, djupn og omfang, forklarar
forskaren.
Annonse
– Med breidde meiner eg
kor mange som får vere med på å medverke. Til dømes i klasserommet eller
elevråd.
Fordi svært mange elevar
er involvert i elevrådsarbeid, kan man seie at det er ei stor breidde i deltaking på nokre område i norsk
skule. Dei er i alle fall involvert i å velje representantar frå klassen.
– Djupn handlar om kor
grundig elevane får sette seg inn i sakene og korleis prosessen har vore. Dette
tek tid og kvar skal ein ta tida frå? Skal elevane til dømes få fritak for fag
for å vere med på å bestemme eller er det noko som kan integrerast i arbeidet i
faga? spør Mathé.
Det er òg viktig for alle
som skal arbeide med dette i skulen, å tenke over kva slags saker elevane skal
ha medverking i, nemleg omfanget, seier ho.
Dette gjeld både i skuledemokratiet
og i dei enkelte faga.
– Medverking for elevane
er ikkje eintydig med at elevane skal få bestemme. Læraren er framleis
pedagogisk leiar i klasserommet. Det er det ingen tvil om. Medverking handlar
om få vere med på prosessen og å få påverke utfallet. Akkurat som i samfunnet
elles, seier forskaren.
Samstundes må
medverkinga vere reell. Ho må få konsekvensar.
– Der skulen eller
læraren ikkje har moglegheit til å følgje ønska til elevane, kan det vere fint at
dei grunngjev dette. Slik vert ikkje medverkingsprosessen opplevd som
kunstig, seier forskaren.
Kan henge saman med det faglege arbeidet
– Eit mål med elevmedverking
er at det skal samanfalle med det faglege arbeidet. Her kan det vere smart å
starte relativt enkelt og så bygge vidare, påpeiker Mathé.
Til dømes involvere
elevane i kva slags tema ein skal arbeide med i timane basert på
kompetansemåla. Kva er dei interesserte i, kva er fagleg relevant, kva passar
innanfor den tida vi har til disposisjon?
– Viss ein skal jobbe med
sosial ulikskap, kan til dømes elevane få vere med på å bestemme kva slags
sosial ulikskap ein skal jobbe med, seier forskaren.
Annonse
Mathé gir døme på
elevmedverking i undervisning rett etter Russlands invasjon av Ukraina:
Læraren let elevane individuelt sende inn kva spørsmål dei har om det som har
skjedd. Klassa får så sjå og stemme på dei spørsmåla dei ønsker at læraren
skal fortelje meir om.
– Medverking for elevane
er ikkje eintydig med at elevane skal få bestemme.
– Mykje vi ikkje veit om elevmedverking i praksis
Dei fleste er einige om at
skuledemokrati er viktig. Likevel er det mykje vi ikkje veit om elevar si
demokratiske medverking. Kvifor er det slik?
– Temaet fell kanskje
litt mellom stolar fordi medverking både skjer i klasserommet og på andre
arenaer i skulen, seier Mathé.
Til dømes veit vi noko om
dei større linjene for elevråd og liknande frå større undersøkingar. Samstundes veit vi mindre om korleis det går føre seg og kva betyding det har i
praksis.
Og forskarar er ofte opptekne av å forske på kva som går føre seg i dei enkelte faga.
Det vil derfor kunne vere eit interessant spor å forfølgje å forske på
skuledemokrati i skulen som heilskap i tillegg til i det enkelte faget.
Meir engasjerte elevar i eit opent klasseromsklima
– Eit ope klasseromsklima
handlar til sjuande og sist om det er takhøgd i klassen. Opplever elevane at
dei kan ta opp ting? Er det akseptert av dei andre elevane og av læraren?
Det er mange gode
samtaler i norske klasserom. Så ein kan jobbe vidare med å auke kvaliteten. Til dømes å grunngje standpunkta sine eller og forholda seg aktivt
til synspunkta til andre, foreslår Mathé.
At elevane skal inngå i
eit slags usemjefelleskap kan nett vere noko å arbeide med i klassen. Det er knytt
til moglegheitene elevane får til å sette seg inn i ulike perspektiv på saker
og samfunnsutfordringar.
– Eit mål kan vere at
elevane lever betre med usemje, at elevane kan vere usamde i klasserommet, men
framleis spele fotball lag i friminutta, seier Mathé.
Annonse
Fakta
Mathé forskar på samfunnsfagundervisning og er med på å utdanne kommande lærarar
Har du en tilbakemelding, spørsmål, ros eller kritikk? TA KONTAKT HER
Råd til lærarar som vil la elevane medverke i faga
Bygg vidare på elevanes spørsmål og innspel.
Gje elevane konkrete forslag og eksempel på kva dei kan foreslå eller velje mellom.
Involver elevane i undervisningsplanlegging ved å la dei vere med på å velje tema for kommande periode.
La elevane utforme faglege spørsmål til samtale og utforsking.
Gjer elevane kjende med forskjellige formar for medverking, både som innspel og avgjerdstaking.
Til dømes kan slike formar for medverking vere å la elevane snakke først i par, så dele med klassen;, alle skriv noko på ein lapp til lærar: handsopprekking og anonym avstemming eller innsending av spørsmål eller innspel digitalt.
