Det seiast at Oslomarka er det som gjer Oslo så unik, ein hovudstad tett på store skogsområde. Men kor lenge har eigentleg «Oslomarka» lege der ute i skogane?

På mange måtar var det fyrst i mellomkrigstida at Oslomarka vaks frem i befolkningas medvit og vart ein stad i deira omverd. Eit moderne friluftsområde vaks fram.

Omtale lokka folk til marka

Det skjedde som resultat av fleire parallelle prosessar. Mellom anna blei nye friluftslivsorganisasjonar stifta på 1920-tallet, som «Frilufts-klubben» og «Foreningen til fremme av friluftsliv og kropskultur.»

Dei opplevde nye stadar i skogane og ville dele oppdagingane med folk elles. Dei formidla historier og bilete frå vakre plassar – og fine opplevingar som sto på trykk i blad.

– Utover i mellomkrigstida blei forteljingane frå marka fleire, og dei fekk stadig flottare innpakning. All omtalen gjorde marka til det ho er, brakte folk til marka og landskapet ut i verda. Marka blei løfta ut over sine eigne grenser, heim til menneskja.

Parallelt bidrog friluftslivsorganisasjonar og framsynte individ til å gjere marka til folkeeige. Skogane fekk ei ny rolle som tur- og rekreasjonsområde, som ein park.

Korleis skal vi kome tilbake til.

Nye arbeidstidsreglar var ei føresetnad

Denne nye bruken av marka kunne ikkje skje før folk fekk råd til det, og det fekk dei først i mellom- og etterkrigstida. Nye arbeidstidsreglar i 1919 med lov om fritid, var òg ei føresetnad, fortel Iver Mytting.

– Det er kanskje lett å forstå oppblomstringa av tekster om Oslomarka ganske enkelt som eit uttrykk for noko bakanforliggande, for ei veksande interesse. Men ein kan også forstå tekstane som ei kraft i seg sjølve. At landskapet er forma i friluftslivsorganisasjonane sine tekstar.

Blå band på trea

I avhandlinga si, som han sjølv omtalar som ei teoretisering rundt ei historisk utvikling, skriv han at merking og kart med nye ruter òg kan sjåast som ein måte å skrive på.

Merkinga av marka skapar koplingar til og i landskapet – landskapet ordnast gjennom teikn, språk og ruter.

Marka fekk ein infrastruktur som ikkje var der før.

– Denne nye praksisen forma marka. Da friluftslivsorganisasjonane ynskte å byrje å beskriva rutar gjennom Oslomarka på 1920-talet, oppdaga dei fort at det ikkje held å skrive og teikne på papir. Dei måtte òg skape ei teiknsetting i terrenget. Utan skilt og blå band på trea, ville ruteskildringane bortimot vore umogleg å skrive – eller å følgje.

Han seier han i avhandlinga har fokusert på dette tett samanvevde samsvaret mellom teikna på papiret og teikna i terrenget, og at han har undersøkt korleis det bidrog til endringane i landskapet.

Det hjelpte ikkje berre folk å finne fram i skogen, det gav dei òg ein heilt anna oversikt og endra dessutan korleis dei oppfatta skogen, meiner han.

– Vidare knytta infrastrukturen landskapet saman og var til sist avgjerande for kva som høyrde til og ikkje i den eininga som oppsto og som seinare fekk sitt eige namn, nemleg Oslomarka.

Kjøpte marka som folkepark

– Men marka er da ikkje nokon park...?

– Avhandlinga mi viser kva slag historiske samband det finst mellom fenomena park og Oslomarka, seier Iver Mytting.

I dag tenkjer nok mange på marka først og fremst som natur, men samstundes er ho eit kulturprodukt.

I fyrste halvdel av 1900-talet byrja ein å argumentere for å bevare Oslomarka, først delar, så heile. Da var parken som fenomen tydeleg med i diskusjonane. Parken var ei referanseramme som ein forstod dette nyare fenomenet på bakgrunn av.

Fleire såg òg Oslomarka som ei historisk forlenging av parkar, offentlege som private. Samstundes var òg meir romantiske førestillingar om skogen som fri mark utbreidd.

– Dette var komplekse diskusjonar og ei utvikling frå fleire historiske røter. Ein del av avhandlinga er ei studie av dynamikken og spenninga mellom kultur og natur i framveksten av Oslomarka. Denne kulturelle «oppkonstrueringa» som fann stad var heilt avgjerande, så jo, ein kan godt kan betrakte Oslomarka som ein type park, seier han.

Mellom anna blei det argumentert for at marka skulle spele ei rolle i innbyggjarane sine liv. Dette var ei moderne forvaltingstenking der ein sette av Oslomarka som eit friområde for slitne byborgarar, akkurat som parkane. Ein la landskapet til rette for rekreasjon og fritid. Oslomarka ble forma som ein avlastningsstad for byen.

Parkvegar og hytter

I 1936 kom Oslomarkas Friluftsråd – Oslo og Omland Friluftsråd frå 1946 – ein viktig aktør i denne historia.

På 1920-tallet opplevde altså organisasjonane at ein kunne gjere nye oppdagingar i Oslomarka; skogområda formeleg vaks med stadig ny utforsking og nye oppteikningar.

Men allereie på 1930-tallet vende dette om. No stod det om å bevare og stengje øydeleggjande krefter ute. Ein måtte slå ring om landskapet.

Friluftsrådet hadde to hovudoppgåver: Dei skulle arbeide for å bevare Oslomarka som friluftsområde, og dei skulle sørge for å etablere utfartsvegar og skiløyper som kopla byen mot marka.

Til dømes i Havnabakken og Damefallet ser ein restar av slike vegar den dag i dag.

Nokre hytter vart òg sett opp for turfolket, men historia til utfartsstadene vi kjenner i dag er samansett. Nokon er frå tidlegare tider, nokon nyare.

For fellesskapet

Iver Mytting meiner det ikkje er negativt at den tidlegare villmarka har blitt eit konstruert landskap med mykje felles med ein park.

– Eg nyanserer førestillingane om Oslomarka og andre friluftsområde som såkalla fri natur. Landskapet er stelt med og forvalta på heilt bestemte måtar, og det formar korleis vi forstår og brukar områda.

– Men kor går grensa for kva som er positiv tilrettelegging? Kva med gondolbaner, stålbruer over fossar, skiheisar...?

– Det fell utanfor avhandlinga mi, men folk gløymer fort kor mykje som allereie er tilrettelagt. Sjølv stiar og skilt er slike døme, og nokon skaper òg problem, som erosjon. Med tilrettelegging følgjer ofte måtar å ta vare på naturen.

Mytting meiner ein lærdom av den historia han fortel, er at vi ikkje burde ta naturområda vi har for gitt.

– Naturen er ikkje noko som ganske enkelt ligg der og ventar på oss. Nokon har sørga for at ho er tilgjengeleg, og vi kan være takksame for at dei var så framsynte og tenkte på fellesskapet sitt beste. Slik ivaretaking for fellesskapet er noko å tenkje på også i dag, til dømes når ein driv omfattande utbygging i strandsona eller i hyttefelt.

Vidare på nett

For oslofolk meiner han marka er svært viktig, at den formar folk sitt sjølvbilete. At den er like viktig som sjølve byen. Og at ein skal være takksam for forvaltinga, at marka ikkje er bygd ned korkje av bysatellittar eller hyttegrender.

– Men – kva med nyare omtale, ferdaminne på Facebook, Instagram og i andre kanalar? Har slike same funksjon som forteljingane i før- og mellomkrigstida?

– Eg trur det. No finst det berre eit enda større mangfald av medium både å fortelje og oppleve naturen igjennom. Folk kan drive friluftsliv heimanfrå, dei kan oppleve skikøyring, fjell og kystlandskap enda meir livaktig. Men opplevingane ute er og blir sterkare og noko folk vil tiltrekkjast av. Med input frå nettet blir dei berre lokka enda meir ut, seier han.

Artikkelen er produsert og finansiert av Norges idrettshøgskole

Norges idrettshøgskole er én av 77 eiere av forskning.no. Deres kommunikasjonsansatte leverer innhold til forskning.no. Vi merker dette innholdet for å tydelig skille formidling fra uavhengig redaksjonelt stoff.
Her kan du lese mer om ordningen.

Les også disse sakene fra Norges idrettshøgskole:

• 

  Nye tal: Svært mange norske barn trenar kvar veke, men idretten fangar ikkje opp dei som treng det mest

• 

  Barn som er mykje ute i naturen i barnehagen, får betre konsentrasjon

• 

  Trening i puberteten: – Leik meir og vent med kondisjonstrening

• 

  Unge ishockeyspelarar opplever sosialt press: – Skal ignorere smerte

• 

  Seks tips til deg som vil få betre langrennsteknikk

• 

  1 av 5 ute med skade kvar veke: – Mange kunne vore unngått

Se flere saker fra Norges idrettshøgskole her.