Etter tsunamien i Japan i mars og terroren i Noreg i juli, har prinsesse Märtha Louise, Elisabeth Nordeng og deira Engleskole (Astarte Education) uttalt seg om vondskap og død.

Dei er ikkje dei einaste alternativspirituelle som har forsøkt sjå samanhengar og meiningar med det vonde, men det er gjerne deira syn som når spaltene utanfor dei interne formidlingskanalane.

Engleskolen er då også blitt møtt med til dels kraftig kritikk. Se og Hør nr 11/2011 kunne lesast som eit forsøksvis karakterdrap på prinsessa og ektemannen hennar, i kjølvatnet av facebookoppdateringar frå Engleskolen om å senda englar til Japan.

Kritikk frå fagleg hald har i haust kome frå mellom anna Alexandra I. Larsen, stipendiat i religionssosiologi ved Universitetet i Agder. I ein artikkel i Minerva 14. september, gjengjeve på aftenposten.no, hevdar ho at det å tolka ei høgare meining inn i vondskapen i verda, utgjer ”en passiviserende livsløgn”. Irene Trysnes, postdoktor ved Universitetet i Agder, hevdar likeeins i innlegget Engler og ondskap i Vårt Land 6. september, at ”når volden tjener en høyere hensikt kan den bortforklares, og når den i tillegg dekkes over av engler blir det farlig”.

Ei meining med vold og drap?

At der skulle vera ei høgare (underforstått god) meining med vold og drap blir fort ein frykteleg påstand. Han kan lett avfeiast som reaksjonært tankegods frå privilegerte grupper som kan tillata seg å hevda slikt, vel vitande om at det ikkje var dei, eller deira barn, som strauk med.

Eventuelt kan me hevda at dei som forfektar slike syn, neppe forstår den fulle konsekvensen av det. Men kanskje gjer dei det? Me må, både frå fagleg og medmenneskeleg hald, forsøka å forstå korfor nokon kan hevda at vondskap og død har ei høgare meining. I kva samanhengar blir det hevda at der er meining i det vonde?

Kva hevdar – og ikkje minst – kva gjer alternativspirituelle aktørar for øvrig, som kan hjelpa oss til å forstå, om ikkje samtykka i, deira analysar av det vonde sitt problem? Og er der fleire nyansar i denne vondskapsforståinga enn det som fyrst spring oss i auga?

Skilnad mellom sjukdom og liding

I avhandlinga mi Åndeleg helse. Ein kulturanalytisk studie av menneske- og livssyn hos alternative terapeutar (2011) var alternativspirituell vondskapsforståing noko av det eg ønska å analysera.

Eg intervjua ni heiltidspraktiserande, spirituelt orienterte terapeutar, som er døme på alternativspirituelle aktørar. Dei representerer eit breitt spekter av ulike teknikkar og tradisjonar, som healing, astrologi, kinesiologi, regresjonsterapi og eit tjuetals andre retningar.

Sidan terapeutar møter menneske i smerte, sjukdom og kriser, forventa eg å finna refleksjon kring liding og det vonde hos dei. Slik refleksjon fanst også, men ikkje i eintydige eller logisk konsekvente utformingar. Mange ulike idéhistoriske og etiske perspektiv og synspunkt kunne bli presenterte og drøfta av ein og same terapeut.

Spørsmål om kva sjukdom er, viste meg kor skarpt dei fleste skilde mellom smerte/sjukdom og liding.

Liding er ikkje konstruktivt og utviklande, medan smerte og sjukdom kan vera ein integrert del av det å vera eit menneske i vekst. Lidinga var for fleire av terapeutane meiningslaus, i tydinga ikkje ein ”verdi” i seg sjølv, eventuelt klart ”kontraproduktiv”, eller noko dei vanskeleg kunne eller ville uttala seg kategorisk om.

Alt er heilskap

Det dei kunne tilby, var heller ein terapeutisk eg-du-relasjon: eg ser deg, eg vil hjelpa deg å gå vidare, forsona deg med at ting ikkje kunne vera annleis gjeve dei omstenda, og så bortetter.

Det er viktig å understreka at det i terapi ofte er kroppsleg arbeid – altså terapi retta mot klienten sin kropp – og ikkje filosofisk eller metafysisk refleksjon, som står i fokus. Kropp og ånd gjerne blir forstått ”ikkje-dualistisk”, altså som ulike uttrykk for same heilskap.

Eit grunnleggande trekk ved alternativspiritualiteten er nemleg at han er holistisk, det vil seia at aktørane ser samanhengar og heilskap, og reknar alt som finst, som del av same åndelege, pulserande kosmos.

Dersom ein ikkje skal oppfatta ei slik holistisk verd som ibuande vond, så må ho vera god. Ein skil likevel mellom godt og vondt, eller snarare positivt og negativt, etter kva som fører til utvikling, gode relasjonar og kjærleik, ikkje frykt.

Forklaringar på det vonde

Kan holisme fungera som etisk rettesnor? Ja, ulike variantar av holisme gjev ulike perspektiv og impulsar til forståing og tolking av det som skjer i verda. Holisme kan m.a. tyda at kosmos blir forstått som ein ultimat, perfekt, transcendent heilskap, og/eller som ei kjelde til alt liv, der me alle er medskaparar.

I teorien kan det vonde sitt problem og lidinga i verda bortforklarast som bare tilsynelatande, i eit perfekt, holistisk univers som må bli forstått som godt, og der denne ”godskapen” kan framstå som temmeleg kald og uforsonleg gjeve våre faktiske møte med lidande medmenneske.

I praksis er ønsket om og forsøket på å hjelpa medmenneske gjennom terapi, kva enten menneska ein hjelper har ei karmisk gjeld å betala eller ei, ei form for handling som (tilsynelatande eller reelt) underkjenner føregåande oppfatning.

Slik får me grovt sett to ulike typar ”teodicear” – ”gudsforsvar” eller forklaringar på det vonde. Både ein individualistisk, teoretisk teodicé (du er ansvarleg for det som hender deg, livet ditt følgjer ein plan), og ein universalistisk, praktisk teodicé (me er alle medskaparar av verda, eg vil hjelpa deg) kunne gjenfinnast i mitt materiale, men desse to formene synast likevel paradoksalt nok å stå svakare kvar for seg, enn i saman.

Ikkje eindimensjonale

Er forsøka på å gje døden og det vonde meining i eit holistisk kosmos, passiviserande og farleg? Eg meiner det kan vera det, men at ein må sjå på alternativspirituell praksis for å nærma seg svar her.

Miskunn, solidaritet og kjærleik er også viktige trekk ved alternativfeltet. Terapeutar er heller ikkje eindimensjonale. Det er mogleg å vera healar og samstundes eit politisk engasjert menneske. Faktisk tyder visse undersøkingar på at alternativspirituelle folk er meir grasrotpolitisk engasjerte enn gjennomsnittet.

Dét blir vanskeleg å forstå dersom holistiske verdssyn naudsynleg lullar menneske inn i sjølvtilfredse illusjonar eller handlingslammande skuldkjensle. I tråd med dei skisserte teodiceane ovanfor, kan nokre alternativspirituelle menneske hevda at me er 100 prosent ansvarlege for det som hender oss av di me sjølve vel våre utfordringar i perioden mellom våre mange liv.

Andre fokuserer heller på at me er ansvarlege for korleis me handterer det som hender oss, og at dei universelle samanhengane er utanfor vår fatteevne på dette jordeplanet. Og kanskje hevdar ein og same person båe perspektiv, til ulike tider og i ulike situasjonar.

Tvitydig situasjon

Spørsmål om vondskapsforståing og passivitet eller sosialpolitisk kraft i alternativ terapi og spiritualitet, kunne vendast til spørsmål om også andre religiøse tradisjonars teodicear, politiske dimensjon, ansvar og etiske plikter.

Vondskap i ei verd skapt av ein allmektig og allkjærleg Gud er vanskeleg å forstå. Vondskap i eit holistisk, kjærleiksfylt kosmos er likeeins paradoksal og vanskeleg. Stor audmjuke i forsøket på å forstå dette, er gjerne å anbefala.

At nokon meiner det er konstruktivt å forstå også vondskap og død som meiningsfullt, tyder ikkje naudsynleg at dei er egoistiske, etisk villfarne og politisk passive menneske. Desse menneska kan stå for konglomerat at haldningar og praksisar som peiker på ein uavklart og tvitydig situasjon – også i etisk forstand.