Dei færraste av oss har blitt freista - til no.

– Det er synd, for meir smaksrik tradisjonsmat skal du leite lenge etter, seier professor Reidar Mykletun ved Norsk hotellhøgskole ved Universitetet i Stavanger (UiS).

Matretten har denne hausten sett ny salgsrekord, ifølgje produsent Ivar Løne i Voss.

– Med gode poteter, kålrabistappe, øl og akevitt er det ei freistande oppleving for ekte smalehovudentusiastar. Men smalehovud er ein type mat som er skremmande for mange, seier Mykletun.

– Å ete skremmande mat har blitt ein del av opplevingsturismen, seier UiS-professoren, som meiner denne typen søking etter ekstreme matopplevingar har blitt ein trend.

Saman med fyrsteamanuensis Szilvia Gyimóthy frå Universitetet i Ålborg har Reidar Mykletun forska på omgrepet skremmande mat og korleis gründerånd har løfta fram igjen tradisjonell mat og gjort den populær.

Mange hinder

– Det blir som å overvinne ei frykt. Vi opplever ei spenning mellom å prøve nye smakar på den eine sida og å unngå vonde smakar på den andre, forklarer han.

Årsaka til at nokre rettar er meir skremmande enn andre, er ofte at vi kjem for tett inn på opplevinga av at vi et noko som har vore levande. Berre utsjånaden til smalehovudet er skremmande: Å ete eit ansikt kan vere voldsomt.

Dessutan er vi lærte opp til kva som er rett og gale å ete. Lukta av røykt sauekjøt kan òg vere eit hinder for oss. Den kraftige aromaen blir gjerne eit varsel om noko farleg eller ubehageleg.

Ifølgje UiS-professoren kan òg konsistensen vere ein barriere. Auga er til dømes mjuke og geléaktige.

Å ete mat som er skremmande, er difor ei meistringsøving. I reiselivsnæringa har nokre gründerar kommersialisert ideen og dermed løfta gammal tradisjonsmat til nye høgder.

Ekstreme vossingar

– På Voss har det lenge vore tradisjon å ete smalehovud på hausten og fram til jul. Vossingane har etter kvart utvikla sin særeigne måte å lage det til på. Dette har nokre gründerar teke tak i. Dei har vore oppfinnsame og modige som har brukt smalehovud som matoppleving i marknadsføringa av staden.

– Det å selje ideen om ekstreme opplevingar, anten det gjeld mat eller sport, har gjort Voss til eit attraktivt reisemål for turistar og andre besøkjande, seier Mykletun.

Han nemner særleg smalehovudgründaren Ivar Løne og familiebedrifta hans, som i dag produserer dei fleste smalehovuda som kjem på norske bord. Det siste året har Løne solgt rekordmange smalahovud.

– Så har vi Smalahovesleppet, som er ein eigen festival der besøkjande både kan smake smalehovud og få med seg god underhaldning. Fleischer hotell er òg ei viktig smalehovudverksemd, seier Mykletun.

– Med dette har smalehovudet blitt løfta opp og fram som eit opplevingsprodukt, også for reiselivet, fortel Mykletun.

Hai, haggis og hund

Ifølgje Mykletun finst skremmande mat i mange variantar. I Sverige har dei tradisjon for å ete gjæra sild på boks. På Island er det ròte haikjøt som gjeld. Skottane sver til retten haggis, som er innvollar frå sau pakka inn i magesekken til sauen.

I Frankrike er frosk ein rett som mange utlendingar kvir seg for å ete. Kinesarar har gjerne hund på menyen, medan innbyggjarane på New Zealand et måsekjøt. I fleire asiatiske land er slange ein type mat som kan skremme turistar.

– Dei som har lukkast med salet av smalehovud, har både klart å skape eit nytt produkt og å skape aktivitet også utanom turistsesongen. Vi kan godt seie at dei har pakka smalehovudet inn i nytt innpakkingspapir, seier Mykletun.